1. मला ओळखा
अ. ATP तयार करण्याचा कारखाना आहे.
उत्तर - तंतुकनिका
आ. एकपदरी आहे, पण पेशीचा परासरणीय दाब नियंत्रित ठेवतो.
उत्तर - रिक्तिका
इ. पेशीला आधार देतो पण मी पेशीभित्तिका नाही. माझे शरीर तर जाळीसारखे आहे.
उत्तर - आंतर्द्रव्य जालिक
ई. पेशींचा जणू रसायन कारखाना.
उत्तर - १) तंतुकानिका - ऊर्जा निर्मिती केंद्र २) रायाबोझोम - प्रथिन संश्लेषणाचा कारखाना
उ. माझ्यामुळे तर आहेत पाने हिरवी.
उत्तर - हरितलवक
2. तर काय झाले असते ?
अ. लोहितरक्तकणिकेत तंतुकणिका असत्या.
उत्तर -
१) लोहरक्त कनिकांचे काम ऑक्सिजन वाहून नेण्याचे आहे .
२) लोहरक्तकनिकेत तंतूकणिका असत्या तर ऑक्सिजन वाहून नेण्याऐवजी तो वापरला गेला असता.
आ. तंतुकणिका व लवके यांमध्ये फरक नसता.
उत्तर -
१)तंतूकणिका आणि लवके दोघांचे कार्य वेगळे आहे
२) तंतुकणिका पेशींतील कर्बोदके व मेदाचे विकरांच्या साहाय्याने ऑक्सिडीकरण करते व ह्या प्रक्रियेत मुक्त झालेली ऊर्जा ATP (ॲडेनोसाईन ट्राय फॉस्फेट) च्या • रूपात साठवते. प्राणीपेशीपेक्षा वनस्पतीपेशीत तंतुकणिकांची संख्या कमी असते.
३) हरितलवके सौर ऊर्जा शोषून तिचे रासायनिक ऊर्जेत म्हणजे अन्नात रूपांतर करतात.
४) वर्णलवकांमुळे फुले व फळे यांना रंग प्राप्त होतो.
इ. गुणसूत्रांवर जनुके नसती.
उत्तर-
१) अनुवांशिक गुण पुढच्या पिढीत संक्रमित झाले नसते.
२) प्रथिन संश्लेषण प्रक्रियेत अडथळा आला असता.
ई. पारपटल निवडक्षम नसते.
उत्तर-
१) प्रद्रव्यपटल काही ठराविक पदार्थांना ये-जा करू देते, तर काही पदार्थांना अटकाव करते; म्हणून त्याला निवडक्षम पारपटल (selective Permeable membrane) म्हणतात.
२) या गुणधर्मामुळे पाणी, क्षार, ऑक्सिजन असे उपयुक्त रेणू पेशीत प्रवेश करतात. तर कार्बनडाय ऑक्साइडसारखे टाकाऊ पदार्थ पेशीबाहेर पडतात.
उ. वनस्पतीत अॅन्थोसायानिन नसते.
उत्तर- १) वनस्पतीत अँथोसायनिन नसते तर वनस्पतीच्या भागात जांभळा व निळा रंग दिसला नसता.
3. आमच्यामध्ये वेगळा कोण ? कारण दया
अ. केंद्रकी, तंतुकणिका, लवके, आंतर्द्रव्यजालिका
उत्तर - केंद्रकी
कारण - केंद्रकी ही केंद्रकातील एक रचना आहे, इतर पेशिअंगके आहेत.
आ. डी.एन.ए, रायबोझोम्स, हरितलवके
उत्तर - हरितलवके
कारण - हे पेशिअंगके आहेत उरलेले दोन्ही सर्व प्रकारच्या पेशीत असतात.
4. कार्ये लिहा.
अ. पेशीपटल
उत्तर - १) हे पेशीभोवती असणारे पातळ, नाजूक व लवचिक आवरण असून पेशीतील घटकांना बाह्य पर्यावरणापासून वेगळे ठेवते.
२) पेशीपटल काही ठराविक पदार्थांना ये-जा करू देते, तर काही पदार्थांना अटकाव करते; म्हणून त्याला निवडक्षम पारपटल (selective Permeable membrane) म्हणतात.
३) या गुणधर्मामुळे पाणी, क्षार, प्राथमिक ऑक्सिजन असे उपयुक्त रेणू पेशीत प्रवेश करतात. तर कार्बनडाय ऑक्साइडसारखे टाकाऊ पदार्थ पेशीबाहेर पडतात.
३) पेशीबाहेर काही बदल झाले तरी पेशीतील पर्यावरण कायम राखण्याचे काम पेशीपटल करते; यास समस्थिती म्हणतात
आ. पेशीद्रव्य
उत्तर - १) पेशीद्रव्य हा चिकट पदार्थ असून तो सतत हालचाल करीत असतो. त्यात अनेक पेशीअंगके विखुरलेली असतात.
२) पेशीत रासायनिक अभिक्रिया घडून येण्यासाठी पेशीद्रव्य हे माध्यम आहे.
३) पेशीद्रवात अमिनो आम्ले, ग्लुकोज, जीवनसत्त्वे साठवलेली असतात.
इ. लयकारिका
उत्तर - १) 1. रोगप्रतिकार यंत्रणा पेशीवर हल्ला करणाऱ्या जिवाणू व विषाणूंना - नष्ट करते.
२) उद्ध्वस्त करणारे पथक जीर्ण व कमजोर पेशीअंगके, कार्बनी कचरा हे टाकाऊ पदार्थ लयकारिकेमार्फत बाहेर टाकले जातात.
३) आत्मघाती पिशव्या - पेशी जुनी किंवा खराब झाली की लयकारिका फुटतात व त्यातील विकरे स्वतःच्याच पेशीचे पचन करतात.
४) उपासमारीच्या काळात लयकारिका पेशीत साठविलेल्या प्रथिने व मेद यांचे पाचन करते.
ई. रिक्तिका
उत्तर - १) पेशीचा परासरणीय दाब नियंत्रित ठेवणे.
२) चयापचय क्रियेत बनलेली उत्पादिते (ग्लायकोजेन, प्रथिने, पाणी) साठवणे.
३) प्राणीपेशीतील रिक्तिका टाकाऊ पदार्थ साठवतात, तर अमिबाच्या रिक्तिकेत अन्न पचनपूर्व साठवले जाते. 4. वनस्पतीपेशीतील रिक्तिका पेशीद्रवाने भरलेल्या असून त्या पेशीला ताठरता व दृढता देतात.
उ. केंद्रक
उत्तर - १) पेशींच्या सर्व चयापचय क्रिया व पेशीविभाजन यांवर नियंत्रण ठेवणे.
२) जनुकांद्वारे आनुवंशिक गुणांचे संक्रमण पुढील पिढीकडे करणे.
5. माझा रंग कोणामुळे ?
अ. लाल टोमॅटो - लायकोपिन
आ. हिरवे पान - कलोरोफिल
इ. गाजर - करोटीन
ई. जांभूळ - अँथोसायनिन